راهکارهای برخورد با کودکانی که از جمع می‌ترسند

وقتی عبارت «اضطراب اجتماعی» را در مورد کودکان می‌شنوید، چه نوع اضطرابی در ذهن شما شکل می‌گیرد؟ واهمه کودکان از حضور و صحبت کردن در جمع؟ اینکه از حضور در بازی‌ها عقب می‌کشند و یا از روبرو شدن با تعداد زیادی از مردم یا قرار گرفتن در محیط‌های اجتماعی شلوغ می‌ترسند؟ «سحر پهلوان نشان»، روانشناس کودک و نوجوان از این معضل در فرزندانمان می‌گوید.

همه مهمان‌ها منتظرند تا «محیا» شروع کند! مادر از شعر جدید حفظی‌اش کلی تعریف کرده و نوبت به اجرا و جایزه گرفتن است. اما دخترک پایش را در یک کفش کرده که محال است یک کلمه هم بخواند. آن هم درمقابل چشمان آن‌همه آدمیزاد!

واهمه‌ای از ترس ارزیابی شدن

واهمه و نگرانی از حضور و صحبت در جمع، حضور در بازی‌های جمعی، قرارگرفتن در محیط‌های اجتماعی شلوغ…پهلوان نشان می‌گوید: «این تا حدودی درست است، اما اختلال اضطراب اجتماعی یا «SAD» رفتارهای وسیع‌تری را شامل می‌شود. این اختلال می‌تواند نوع فراگیر یا نوع خاص داشته باشد. یکی از ویژگی‌های کودکان مبتلا به اضطراب اجتماعی این است که از قرار گرفتن در جمع واهمه دارند، اما نه به خاطر تعداد افراد، بلکه به خاطر ترس از مورد نظر قرار گرفتن یا ارزیابی شدن. »

کودکان از مسخره شدن هراس دارند

کودک نگران قضاوت منفی دیگران درباره خود است و از طرد شدن می‌ترسد. به همین دلیل، نمی‌داند چگونه در موقعیت‌های اجتماعی رفتار کند. روانشناس کودک و نوجوان این قضاوت‌ها را مبنای نگرانی کودک می‌داند و می‌گوید: «کودکمان نگران است که اشتباه کند یا چیزی بگوید که درست نباشد و دیگران او را مسخره کنند. این نگرانی‌ها می‌تواند باعث شود که از کارهایی مثل بلندخوانی در کلاس اجتناب کند.»

نقش والدین کمال گرا در تربیت فرزند مضطرب

پدر و مادر کمال‌گرا که بیش از حد فرزندشان را حمایت می‌کنند، باعث می‌شوند کودک در موقعیت‌های اجتماعی نتواند به درستی عمل کند. پهلوان نشان در توضیح این مسئله می‌گوید: «مثلا در موقعیت‌های متعدد و برخورد با افراد مختلف، نمی‌دانند ابتدا باید چه برخوردی داشته باشند؛ سلام کنند؟ لبخند بزنند یا ارتباط چشمی برقرار کنند؟ … آن‌ها نگرانند که اشتباه کنند و مورد تمسخر دیگران قرار بگیرند.»

جبران ضعف در کلام با راهکارهای غیر کلامی

همچنین، کودکانی که خزانه لغوی کمتری دارند، ممکن است در موقعیت‌های اجتماعی ندانند چگونه پاسخ دهند. به عنوان مثال، وقتی کسی به آن‌ها سلام می‌کند و یا احوالشان را می‌پرسد، نتوانند پاسخ دهند. در این موارد، رفتارهای غیرکلامی افراد مانند سلام نظامی دادن یا دست زدن می‌تواند اضطراب کودک را کاهش دهد. »

درون کودکان مضطرب چه می‌گذرد؟

تصویربرداری‌های مغزی از کودکانی که دچار اضطراب اجتماعی هستند، نشان می‌دهد که جریان خون در بخش آمیگدال مغز آن‌ها بیشتر است. این جریان خون بیشتر، روی ساقه مغز تأثیر می‌گذارد و باعث می‌شود ضربان قلب و تنفس کودک تنظیم شود. همین امر باعث می‌شود که کودک در موقعیت‌های اجتماعی احساس خطر و اضطراب کند. این اضطراب می‌تواند به شکل لرزش، تپش قلب، سرگیجه و سایر حالت‌های پنیک و فوبیای شدید ظاهر شود.

نقش ژنتیک و عوامل محیطی در وجود یاعدم وجود اضطراب در کودکان

نقطه مقابل این وضعیت، کودکی است که پنج یا شش‌ساله است و روابط اجتماعی بسیار بالایی دارد. او توانایی برقراری ارتباط با حتی افراد غریبه را به خوبی داراست و دارای خزانه لغوی بسیار گسترده‌ای است. به طرز عجیبی همه جواب‌هایی که شما انتظار دارید را می‌دهد و حتی هنگام مکالمه تلفنی نیز سعی می‌کند شما را غافلگیر کند و هنرمندانه این کار را انجام می‌دهد. این کودک قطعاً سریع‌تر از سن خود همه این مهارت‌ها را یاد گرفته است. تا حدی این امر به شخصیت کودک نیز بستگی دارد. اگر کودک برونگرا باشد و علاقه‌مند به تجربه‌های جدید و خلاقیت‌های خاص باشد، ممکن است خودش را در معرض تجربه‌های جدید قرار دهد و این تجربه‌ها برایش چالش جذابی باشند. اما چقدر از این ویژگی‌ها اکتسابی است و چقدر ذاتی و نهادینه در بدن او؟ پهلوان نشان می‌گوید: «به عنوان مثال، ممکن است پدرش روابط اجتماعی بالایی داشته باشد یا یکی از بستگان نزدیکش روابط اجتماعی مؤثری داشته باشد. برخی از این ویژگی‌ها ممکن است به صورت ژنتیکی منتقل شوند یا نوعی استعداد خانوادگی باشند. مطالعات نشان می‌دهد که حدود 15 تا 20 درصد از این ویژگی‌ها به ژنتیک و محیط خانواده بستگی دارد. اگر پدر و مادر گرایش به درون‌گرایی داشته باشند، احتمال کمتری وجود دارد که فرزندشان دچار اضطراب اجتماعی نباشد.»

برای رفع این اختلال چه کنیم؟

اگر احساس می‌کنیم که فرزندانمان دچار اضطراب اجتماعی هستند باید راهکارهایی را برای مدیریت این موضوع پیدا کنیم و با طرح و اجرای برنامه‌ای مفید کمک کنیم تا فرزندانمان یک زندگی آرام، توأم با احساس امنیت داشته باشند. تشویق کودکان به پرورش عزت نفس در وجودشان می‌تواند در رفع اضطراب اجتماعی موثر باشد. همچنین باید فرزندانمان را تشویق کنیم تا احساسات و نظرات خود را پیش روی دیگران مطرح و پیش روی دیگران صحبت کنند و در ضمن باید از سوی خانواده حمایت شوند. برای فرزندانمان فعالیت‌های دسته جمعی و اجتماعی را در نظر بگیریم و به حضور در چنین موقعیت‌هایی تشویقشان کنیم؛ فعالیت‌هایی که می‌تواند به آن‌ها در یادگیری بیشتر و ابراز نظر برای اجتماعی شدن کمک شایانی داشته باشد. سعی کنیم تا می‌توانیم مثبت فکر کنیم و مثبت صحبت کنیم تا کودکان از ما به عنوان یک الگوی مؤثر، منفی گویی و اضطراب را یاد نگیرند. داشتن یک رفتار آگاهانه و واکنش‌هایی نشأت گرفته از آگاهی در مواردی که می‌تواند ایجاد تنش، فشار و اضطراب کند به آن‌ها آموزش دهیم.