از کاباره تا شعار؛ یک فسیل همه‌چیزدان!

این اثر را که شباهت‌های واضحی با «فسیل»، کمدی محبوب سال 1402 دارد، اولین اثری می‌توان دانست که تحت‌تأثیر «فسیل» ساخته شده و البته مسیر آن حداقل با 2 کمدی گیشه‌ای دیگر ادامه می‌یابد که ممکن است به زودی روی پرده بروند. این گزارش به بررسی و تحلیل تأثیراتی می‌پردازد که موفقیت خارق‌العاده «فسیل» بر سینمای ایران گذاشت.

موج کمدی‌هایی از دهۀ 60

حتی اگر سن‌وسال چندانی نداشته باشید، احتمالاً موج کمدی‌های نوستالژیک نیمه دوم دهه 90 را به خاطر دارید که با رخداد‌های دهه 60 شوخی می‌کردند. این موج بزرگ فیلم‌ها را «نهنگ عنبر» ساخته سامان مقدم آغاز کرد که در اردیبهشت 94 به اکران عمومی درآمد و ناگهان با گیشه بسیار خوب 7 میلیارد تومانی، بیش از یک میلیون و 200 هزار بلیت فروخت و دومین فیلم پرفروش سال بود که نزدیک به 10 درصد از کل تماشاگران سال سینما را به خود اختصاص داد. پس از این اثر بود که کمدی‌ساز‌ها راه گیشه را از مسیر نوستالژی‌های دهه 60 پیدا کردند و فیلم‌های متعددی ساخته شد که با آن دهه و خصوصاً با محدودیت‌ها و ممنوعیت‌های آن شوخی می‌کرد. در آن سال‌ها «هزارپا»، «مصادره»، «مطرب» و البته «نهنگ عنبر2: سلکشن رؤیا» همگی با گیشه‌های خوب به اکران درآمدند و روند این جنس کمدی‌ها تا همین حالا و نمایش فیلم‌هایی مثل «زودپز» و «آنتیک» ادامه یافته است. این جریان البته منحصر به سینما نشد و نه فقط به سریالی مانند «زیرخاکی» در تلویزیون، بلکه حتی به ملودرام‌های عامه‌پسند نمایش خانگی نظیر «می‌خواهم زنده بمانم» هم کشید؛ البته که در درام‌های عاشقانه خانگی، نه شوخی با محدودیت‌ها، بلکه روایت دراماتیک آن مسائل محور قرار می‌گرفت.

ناگهان «فسیل» کشف شد

در سال 99 و در میانه همین سال‌های تسلط کمدی‌های نوستالژی‌باز روی سینمای کمدی ایران بود که «فسیل» ساخته شد. کریم امینی، علی باطنی و آرمین طهماسبی نویسندگان فیلمنامه اولیه این اثر، بعد از مدت‌ها بخش بزرگی از قصه را به جای دهه 60 در دهه 50 روایت کردند و ماجرا‌هایی را برای یک خواننده تازه‌کار، در روز‌های پیش از انقلاب رقم زدند که البته بعد از یک کمای طولانی، ناگهان به دهه 60 پرتاب می‌شد و زندگی را ادامه می‌داد. در بهار 1402 و در شرایطی که سینماگران تصور می‌کردند گیشه سینما همچنان تحت‌تأثیر رخداد‌های پاییز پرالتهاب است و به همین دلیل تنها 4 فیلم برای اکران نوروزی معرفی شد، «فسیل» به شکلی فوق‌العاده درخشید و گیشه سینما را به معنای واقعی کلمه منفجر کرد؛ طوری که بعد از بازگشت رونق به سینما و در حالی که از اواخر بهار همان سال، باقی تهیه‌کنندگان کمدی‌های پرامید نیز با نمایش عمومی محصولات خود موافقت کردند، «فسیل» باز هم می‌فروخت و در هفته‌های پانزدهم یا حتی چهلم اکران هم با کمدی‌های جدید روی پرده رقابت می‌کرد! ظرفیت کم‌نظیر این فیلم در جذب تماشاگر و البته همراهی فوق‌العاده سازمان سینمایی برای موافقت با ادامه اکران این فیلم تا زمان بی‌سابقه یک سال، شرایط را درنهایت به جایی رساند که این اثر حدود 7.5 میلیون قطعه بلیت به ارزش 325 میلیارد تومان فروخت و به جمع پرفروش‌ترین فیلم‌های پس از انقلاب اسلامی راه یافت تا با آثار بسیار محبوبی چون «افعی»، «عروس» و «کلاه‌قرمزی و پسرخاله» رقابت کند.

جریان کمدی‌های پیش از انقلابی

همان حدود 40 دقیقه ابتدایی فیلم «فسیل» که در روز‌های دهه 50 می‌گذشت، ناگهان ذهن سینماگران جریان کمدی‌های عامه‌پسند را حساس کرد و همه فهمیدند که احتمالاً می‌شود از تضاد میان فضای پیش از انقلاب با پس از انقلاب و البته امروز، پول درآورد؛ خصوصاً در شرایطی که کفگیر نوستالژی‌های دهه اول پس از انقلاب به کف دیگ خورده بود و گویی هرچه شوخی می‌شد با آن اتفاقات نوشت، در فیلمنامه‌ها آمده بود. بنابراین بر اساس قاعده سینمای ژانر و به شکلی طبیعی، آنچه که در «فسیل» موجبات موفقیت تجاری فوق‌العاده این اثر را فراهم کرد، به محصولات بعدی راه یافت و عناصر آن را به‌تدریج می‌شد در بقیه آثار دید. اولین فیلمی که از جمع آثار تأثیرپذیرفته از «فسیل» به اکران عمومی رسید، همین «کوکتل مولوتف» ساخته حسین امیری‌دوماری، فیلمساز جوان سینماست که با حضور امین حیایی، ستاره پسیانی، پژمان جمشیدی، احمد مهرانفر و یکتا ناصر در اکران نوروز 1404 روی پرده سینما رفت و تاکنون با فروش حدود نیم میلیون قطعه بلیت، نزدیک به 45 میلیارد تومان فروخته و سومین فیلم اکران نوروز بوده. جالب آنکه بخش قابل توجهی از این فیلم نیز در کاباره می‌گذرد! دومین فیلم را می‌توان «تاکسیدرمی» ساخته محمد پایدار دانست که در حوزه هنری تولید شده و با سویه‌های سیاسی، قصه‌ای را درباره برادر محمدرضا پهلوی روایت می‌کند و اگرچه هنوز به اکران عمومی نرسیده، اما از جهاتی شباهت‌هایی به «فسیل» دارد. به تازگی رسانه فیلم‌نیوز نیز خبر داده حداقل یک کمدی دهه پنجاهی دیگر به نام «طهران57» به کارگردانی ایمان یزدی و تهیه‌کنندگی مرتضی شایسته در حال تولید است که این بار نیز از حضور احمد مهرانفر (بازیگر کوکتل مولوتف) به عنوان یکی از هنرپیشه‌های اصلی بهره می‌برد و حامد آهنگی را نیز به عنوان بازیگر دیگر دارد. از آنجا که تجربه نشان می‌دهد در جریان سینمای کمدی، آثار متعددی وجود دارد که تا پیش از نزدیک شدن به موعد نمایش عمومی روی پرده سینما، در سکوت خبری به سر می‌برند، بنابراین این احتمال وجود دارد که فیلم‌های دیگری نیز در همین حال‌وهوای یادشده ساخته شده و در ماه‌ها یا سال‌های آینده اکران شوند.

جایگاه مناسب بهرام با سبیل

آنچه درباره شروع جریان کمدی‌های پیش از انقلابی تحت‌تأثیر «فسیل» خواندید، البته تنها اثر این فیلم روی سینمای کمدی ایران نیست. با نمایش موفق این فیلم بود که بهرام افشاری به عنوان یکی از ستاره‌های پولساز سینمای عامه‌پسند کمدی مطرح شد. در حالی که جواد عزتی از حدود 4_3 سال قبل به‌تدریج در حال شیفت کردن روی سینمای درام و محصولات جدی‌تر سینما و نمایش خانگی بود و رضا عطاران با بالا رفتن سن و حضور در کمدی‌های خاص‌پسند و نه‌چندان پرفروش، کمی به حاشیه رفت، بهرام افشاری به‌تدریج در کنار پژمان جمشیدی در جایگاه سوپراستار‌های اصلی سینمای کمدی قرار گرفت و چه‌بسا از جهاتی، از پژمان هم پیشی گرفت و این مسئله بیش از هرچیز مدیون فیلم «فسیل» و موفقیت فوق‌العاده آن بود. در اثر حضور او بود که فیلم «سال گربه» با وجود کیفیت نازل، توانست گیشه مناسبی داشته باشد و با جذب بیش از یک میلیون تماشاگر، حدود 65 میلیارد تومان بفروشد. رد تأثیر بهرام افشاری به عنوان یکی از عوامل اصلی گیشه «هفتاد سی» نیز مشخص است که با کارگردانی خودش، رکورد ریالی «فسیل» را شکست و حالا در نزدیکی عبور از 6 میلیون تماشاگر قرار دارد. تحت تأثیر نمایش موفق «فسیل»، او آن‌قدر در جریان سینمای کمدی، به ستاره‌ای مهم و سرشلوغ تبدیل شده که حتی برای بازگشت به عنوان بازیگر نقش «بهتاش» در فصل هفتم سریال «پایتخت» هم فرصت نداشت و ابتدا به پیشنهاد سازندگان سریال پاسخ منفی داده بود، هرچند بعد از مدتی به این سریال برگشت و در آن ایفای نقش کرد. جالب آنکه در گریم بهرام افشاری در همه این آثار، سبیل وجود دارد و این را می‌توان به عنوان یکی از تأثیرات محسوس «فسیل» دانست؛ در حالی که در فصول 5 و 6 «پایتخت»، شخصیت «بهتاش» سبیل نداشت! حالا باید دید رد «فسیل» روی سینمای کمدی ایران که به نظر هرروز در حال پررنگ‌تر شدن است، در آینده کمدی‌های فارسی را به کدام سمت خواهد برد.